Pazartesi, Ekim 03, 2011

Ayrı yumurta ikizi

Bu aralar "değer" ve "kıymet" sözcüklerine takmış durumdayım. (Niyeyse?) Sevgili arkadaşım TDK "bunlar eş anlamlıdır" dese de, durum öyle görünmüyor. Sanki kıymet, kendiliğinden gelen, eşyanın tabiatında olan, ederinden bağımsız, daha manevi ve kuvvetli bi'şey. Lakin değer, sonradan ekilip, biçilen, daha yüzeysel, daha mekanik bir aparat, sökülüp takılabiliyor.
Hissiyatı örneklerle pekiştirelim; sevdiğimiz birinin, küçücük bir kağıda yazdığı, 1-2 cümlelik bir not kıymetlidir. Tanımadığımız, etmediğimiz Merkez Bankası ve darphane ortak yapımı bir banknot, ki o da bir kağıt parçası neticede, değerlidir. Ama birini saklar diğerini harcarız.
Ya da bir yüzük düşün. Eskimiş, aşınmış, belki üzerinde bir taş bile yok. Aile içinde, anadan kıza geçmiş. Annesinden anneannene, ondan annene, oradan sana gelmiş. Sandıklarda, kutularda, dantelli mendillere sarılıp, yıllarca sana gelmeyi beklemiş. Satsan, 1 lira ederi yok ama dünyaya değişmezsin. Kazara kaybolsa ya da çalınsa kendini kahredersin. Sahip olmak için bi'şey yapmamışsındır, sana kendiliğinden gelmiştir ama kıymetlidir.
Başka bir yüzük düşün şimdi de. Pırıl pırıl, elmaslı, yakutlu, ne kadar parlayan şey varsa üstünde... Bir vitrinde görür, sahip olmak için bir servet ödersin. Ama gerektiğinde satmaktan ya da birine vermekten çekinmezsin. Kaybolsa veya çalınsa, belki "o kadar para verdim, gitti" diye düşünür, üzülürsün bir süre. Ama kendini kahretmezsin. Sonunda geleceğin nokta "cana geleceğine mala gelsin" olur. Yenisini alır, telafi edersin.
Bak, değerle kıymeti birbirinden ayıran bir özellik daha çıktı: Biri telafi edilebilirken diğerinin yerine hiçbir şey koyamazsın. Değere bir bedel biçebilirsin ama kıymete biçemezsin. Dolayısıyla; her değerli şey kıymetli değildir ama kıymetli her şey aynı zamanda değerlidir.
TDK hala bunlar eş anlamlıdır desin, öyle olmadığı aşikar. Bu TDK da hiç Türkçe bilmiyor canım, küssem mi ne yapsam?

1 yorum:

Must. dedi ki...

Sanki birbirinin yerine kullanıla kullanıla eş anlamlı oldukları içselleştirilmiş bu iki kelimenin. Aslında TDK tarafından referans kabul edilen yazarlar bile kimi zaman hatalı kullanmışlar. Birleşik kelime, terim ve deyimler de anlamın hepten bozulmasına neden olmuş. Mesela iktisattaki "kıymetli kağıt" aslında kıymet değil, değerle ifade edilmeli sanki. Aynı şekilde değer bilmek yerine kıymet bilmek kullanılmalı.. Ama her iki kullanım da doğru kabul ediliyor. Amiyane tabirle 'kelimelere kafayı takan' birine rastladığımıza sevindim.